Οι παράδεισοι των Αγράφων

Οι παράδεισοι των Αγράφων 

Οδοιπορικό και τελευταία... ποταμίσια μπάνια στην ορεινή Ευρυτανία στον τεράστιο Δήμο Αγράφων, με τις πολλές κορυφές, τα ποτάμια, τα ρέματα, τις χαράδρες και τα αραιοκατοικημένα πια χωριά. 

Άγραφα: και οροσειρά της Πίνδου, και δήμος. Τα βουνά αρχίζουν από τον Τυμφρηστό στην Ευρυτανία και καταλήγουν στον θεσσαλικό κάμπο στο νομό Καρδίτσας, ενώ ο δήμος βρίσκεται εξ ολοκλήρου στην Ευρυτανία. Μάλιστα, με τη νέα επέκτασή του, σύμφωνα με το σχέδιο «Καλλικράτης», φτάνει τα 924 τ.χλμ. Είναι ένας τεράστιος ορεινός δήμος με πολλές κορυφές, ποτάμια, ρέματα και χαράδρες και ως εκ τούτου με δύσκολη πρόσβαση. Μάλιστα, στο βόρειο μέρος μόνο ένα μικρό τμήμα του οδικού δικτύου είναι ασφαλτοστρωμένο. Παράλληλα όμως, όλος ο δήμος είναι ένα «βασίλειο» της φύσης με πολλά μέρη συγκλονιστικής ομορφιάς. Χρειάστηκε μία εβδομάδα κοπιαστικής οδήγησης για να τον εξερευνήσουμε. Επειδή αυτά που είδαμε ήταν πολλά, θα τα περιγράψω σε δύο γεωγραφικές συνέχειες, όπου το πρώτο μέρος θα είναι κυρίως το βόρειο τμήμα του δήμου μέχρι τη λίμνη Πλαστήρα και πίσω, ενώ το δεύτερο θα είναι μια ξενάγηση στο νότιο μέρος και στη Λίμνη των Κρεμαστών.

Οσον αφορά την ονομασία των Αγράφων, πίστευα κι εγώ τη δοξασία πως προέρχεται από την Τουρκοκρατία. Επειδή οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να «πατήσουν» τα μέρη αυτά και να γράψουν τα χωριά στα κιτάπια τους, για να παίρνουν το χαράτσι, τα διέγραψαν και τα είπαν Αγραφα. Αλλο ένα κομμάτι ιστορίας που το μαθαίνουμε λάθος. Στο Διαδίκτυο, και συγκεκριμένα στη Wikipedia, βρήκα τα εξής:

«Σύμφωνα με τον χρονικογράφο Μιχαήλ Ψελλό, η περιοχή απέκτησε το όνομά της την περίοδο της Εικονομαχίας, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο εικονομάχος Κωνσταντίνος Ε΄. Οι κάτοικοι της περιοχής αρνήθηκαν την εφαρμογή του διατάγματος για την αφαίρεση των εικόνων από τους ναούς και θανάτωσαν τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα. Τότε ο Κωνσταντίνος εξοργισμένος διέγραψε την περιοχή από τους χάρτες της αυτοκρατορίας».

Ο Μιχαήλ Ψελλός ήταν ένας Βυζαντινός λόγιος, που έζησε την περίοδο 1018 - 1095 και θεωρείται ο πρόδρομος της ευρωπαϊκής Αναγέννησης. Ετσι, τέτοιου είδους πληροφορίες από τα γραπτά του θεωρούνται έγκυρες. Εξάλλου όλη η περιοχή των Αγράφων γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την Τουρκοκρατία. Πρακτικοί άνθρωποι οι Τούρκοι, θεώρησαν ασύμφορη την εγκατάσταση φρουράς για τον έλεγχο της περιοχής. Αντ' αυτού παραχώρησαν στους κατοίκους της ένα καθεστώς αυτονομίας (το 1525 με τη Συνθήκη του Ταμασίου) και εισέπρατταν μια σταθερή φορολογία (50.000 γρόσια το χρόνο). Η αυτόνομη περιοχή των Αγράφων εκτεινόταν από τα όρια του κάμπου της Καρδίτσας μέχρι τον ποταμό Αχελώο.

Χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έδρασαν στην περιοχή σώματα ανταρτών, με αποτέλεσμα πολλά χωριά να υποστούν μεγάλες καταστροφές από τους Γερμανούς. Με το τέλος του πολέμου ο πληθυσμός των Αγράφων μειώθηκε λόγω της μετανάστευσης προς το εξωτερικό ή προς τα μεγάλα αστικά κέντρα.

ΣΤΑΣΗ ΠΡΩΤΗ: ΚΕΡΑΣΟΧΩΡΙ

Με όλη αυτή τη «γνώση» ξεκινήσαμε με την Κατερίνα ένα πρωινό με 37 βαθμούς υπό σκιάν για τα βουνά, όπου κατά τεκμήριον έχει και δροσιά! Η διαδρομή είχε κανονιστεί από την εθνική οδό για Λαμία και από εκεί για Καρπενήσι, Κερασοχώρι, που είναι η έδρα του Δήμου Αγράφων, και μετά για το χωριό Αγραφα. Εκτός από μία στάση για καφέ και βενζίνη κι άλλη μία για να πάρω μια κλήση για υπερβολική ταχύτητα (120 αντί 80) στην παράκαμψη του Αγίου Κωνσταντίνου, φτάσαμε στο Κερασοχώρι σε 4 ωρίτσες.

Στο Κερασοχώρι σταματήσαμε για αρκετή ώρα. Να επισκεφτούμε το δημαρχείο, να περπατήσουμε στο χωριό, να βγάλει η Κατερίνα φωτογραφίες και... άντε, να πιούμε κι ένα τσιπουράκι στα 1.180 μ.!

Το Κεράσοβο, που έγινε Κερασοχώρι με βασιλικό διάταγμα του 1930 και απέχει 45 χλμ. από το Καρπενήσι, είναι ένα πολύ όμορφο χωριό χτισμένο στη νοτιοανατολική πλαγιά του βουνού Καυκί των νότιων Αγράφων. Αν το περπατήσετε, θα δείτε ουκ ολίγα παλιά αρχοντικά, αρκετά εκ των οποίων είναι εγκαταλελειμμένα. Σε επιγραφή του 1725, το Κερασοχώρι χαρακτηρίζεται κωμόπολη, ενώ αλλού μνημονεύεται ως Μέγα Κεράσοβο. Σημειώστε ότι το 1799 λειτούργησε εδώ το πρώτο σχολείο. Στην Κατοχή ήταν έδρα του ΕΛ.Α.Σ. (φθινόπωρο 1943 - αρχές καλοκαιριού 1944) και ίσως γι' αυτόν το λόγο η χούντα των συνταγματαρχών το χρησιμοποίησε ως τόπο εξορίας. Στη θέση Καστράκι επίσης, υπάρχουν ίχνη αρχαίου οικισμού και φρουριακού τείχους.

Στο καφενείο όπου καθίσαμε, μόλις είδαν ξένους, ήθελαν να μας κεράσουν. Είναι προφανές πως όσο απομακρύνεσαι από τουριστικά κέντρα, τόσο πιο έντονη είναι η «λατρεία του Ξενίου Διός». Πάνω στην κουβέντα ρωτήσαμε βέβαια για την ονομασία του χωριού. Κερασιές, άλλωστε, δεν είχαμε δει πουθενά! Μας είπαν πως το «Κεράσοβο» είναι σλαβική λέξη και σημαίνει «πετρότοπος». Αυτό που ξέρω εγώ, όμως, είναι πως η κατάληξη -οβο είναι αρχαιοελληνική, προέρχεται από το αυγό (ωόν-οβόν) και την έχουμε δανείσει σε πολλές άλλες γλώσσες. Βέβαια, μετά ξεχνάμε τη γλώσσα μας και τι δανείσαμε και λέμε εύκολα ότι αυτό είναι σλαβικό. Εικάζω, λοιπόν, επειδή η περιοχή είναι αναντάμ μπαμπαντάμ κτηνοτροφική, ότι «Κεράσοβο» μάλλον σημαίνει «ο τόπος με τα πολλά κέρατα» (των ζώων βέβαια)!

Ο ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΓΡΑΦΑ

Μετά το «αναζωογονητικό» τσιπουράκι, πήραμε το δρόμο για τα Αγραφα, που θα ήταν και η βάση μας για το πρώτο μέρος του ταξιδιωτικού.

Από το Κερασοχώρι, τα Αγραφα απέχουν 27 χλμ. Περίπου η μισή διαδρομή είναι άσφαλτος και πάνω από τη μισή περνάει δίπλα από τον ποταμό Αγραφιώτη. Το κομμάτι του χωματόδρομου είναι μεν βατό, αλλά με πάρα πολλές στροφές, και σε κάποια σημεία λίγο δύσκολο. Στην κοίτη του Αγραφιώτη, κοντά στον οικισμό Βαρβαριάδα, βρήκαμε τη Varvariada Beach! Πρόκειται για ένα ανάχωμα στο ποτάμι, που σχηματίζει παραλία και πισίνα, όπου τρεις οικογένειες απολάμβαναν το μπάνιο τους. Η Κατερίνα κατέβηκε γρήγορα και, τσαλαβουτώντας, πήγε να τραβήξει φωτογραφίες.

Ο Αγραφιώτης ή Αγραφιώτικος είναι ένας καθαρά ευρυτανικός ποταμός, από τους κυριότερους παραποτάμους του Αχελώου. Εχει μήκος περίπου 35 χλμ. και διαιρεί την περιοχή σε ανατολικά και δυτικά Αγραφα. Καταλήγει στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών.

 
Φτάσαμε στο χωριό και στον ξενώνα που μας περίμενε χορτάτοι κι ευχαριστημένοι. Το χωριό βρίσκεται στα 840 μ. μεταξύ των κορυφών των ανατολικών και δυτικών Αγράφων και έχει εξαιρετική θέα. Πλακόστρωτο ένα μεγάλο μέρος του, με σχεδόν όλα τα σπίτια σε παραδοσιακή αρχιτεκτονική, παρόλο που το 1942 οι Ιταλοί το έκαψαν. Το σούρουπο περπατήσαμε το όμορφο αυτό χωριό και ήταν μια μαγευτική βόλτα.Συνεχίσαμε το δρόμο μας και έπειτα από αρκετές στροφές μπήκαμε στο στενό φαράγγι ενός παραποτάμου του Αγραφιώτη (νομίζω Νερετζιώτικος), όπου υπάρχει ένα μικρό εκτροφείο πέστροφας κι ένα συμπαθέστατο καφέ-εστιατόριο, ο «Νερόμυλος», όπου καθίσαμε να χορτάσουμε την πείνα μας. Τα όσα σύκα, κορόμηλα και βατόμουρα είχαμε φάει στο δρόμο, που ήταν αρκετά, μάλλον μας είχαν ανοίξει την όρεξη. Εξάλλου δεν ανησυχούσαμε, τα Αγραφα απείχαν μόνο 4 χλμ.

ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΔΕΣΜΑ

Την επομένη το πρωί, πριν φύγουμε για τα χωριά, επισκεφτήκαμε τις εκκλησίες του χωριού. Οχι όλες, μόνο τη μεγάλη εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, που είναι ο προστάτης του χωριού, και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που χτίστηκε το 1610 με μια πινακίδα να τον γράφει ως «Ο Λυκαβηττός των Αγράφων»! Κι αφού ανάψαμε τα κεράκια μας, πήραμε το δρόμο για να κυκλώσουμε το βόρειο μέρος των Ανατολικών Αγράφων. Η πρώτη μας στάση θα ήταν στα Καμάρια, που είχε το πανηγύρι της Παναγιάς της Προυσιώτισσας. Το προηγούμενο βράδυ σε ένα καφενείο είχα μάθει την ιστορία του:

Υπήρχε κάποιος μέγας ληστής, ο οποίος λεγόταν Τσιγαρίδας, που κάποτε μπόρεσαν οι χωροφύλακες να τον πιάσουν. Τον πήγαν δεμένο στον Προυσό, που ήταν τότε το κεφαλοχώρι της ευρύτερης περιοχής. Αυτός στην απελπισία του έκανε τάμα στην Παναγία να του δώσει τη δύναμη να σπάσει τα δεσμά του και, εκτός από τη φοράδα που θα της χάριζε, θα έχτιζε και μια εκκλησία αφιερωμένη στη Χάρη της. Και πράγματι, έσπασε τα δεσμά του και δραπέτευσε. Δεν ξέρουμε τι έγινε με τη φοράδα, αλλά το υπόλοιπο τάμα το εκπλήρωσαν τα εγγόνια του. Για να μην παρεξηγηθώ, σας είπα την ιστορία όπως μου τη διηγήθηκαν. Πηγαίνοντας προς τα Καμάρια, όμως, κατάλαβα γιατί ο Τσιγαρίδας παρέμεινε ασύλληπτος. Η πρόσβαση είναι δύσκολη ακόμη και σήμερα με αυτοκίνητο, πόσω μάλλον την ηρωική εποχή των αλόγων και των γαϊδάρων!

Φτάσαμε στο ορεινό πλάτωμα όπου γινόταν το πανηγύρι την ώρα που τελείωνε η εκκλησία. Κάτω από το πλάτωμα βρίσκεται ο παλιός κτηνοτροφικός οικισμός Καμάρια με αρκετούς απογόνους του Τσιγαρίδα. Αφήσαμε, όμως, το πανηγύρι γρήγορα, πριν αρχίσει το γλέντι, γιατί θα μπλέκαμε. Παρ' όλα αυτά, οι φιλόξενοι άνθρωποι μας έδωσαν ένα τραπεζομάντιλο γεμάτο κοψίδια, πίτες και σπιτικό ψωμί. Κι εμείς το γλεντήσαμε στο δρόμο! Η αλήθεια είναι πως κάναμε διάφορες στάσεις, επειδή ο δρόμος ήταν γεμάτος στροφές με άφθονους γκρεμνούς εκατέρωθεν κι έτσι τα χέρια μου ήταν «κολλημένα» στο τιμόνι και τα μάτια μου στο τοπίο, που ήταν συγκλονιστικό.

ΑΝΕΦΟΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ... ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ

Στη Μονή Αγίας Τριάδας, κοντά στον οικισμό Πετράλωνα (Σάικα), μπήκαμε για λίγο στο νομό Καρδίτσας. Περάσαμε το φράγμα του Ταυρωπού και στη λίμνη Πλαστήρα κάναμε στάση για να βγάλω χρήματα από το ΑΤΜ και να βάλουμε βενζίνη. Βλέπετε, ΑΤΜ υπάρχει μόνο στο Καρπενήσι. Επειτα από έναν καλό εσπρέσο, πήραμε το δρόμο για Βραγγιανά ή Μεγάλα Βραγγιανά, για να μην μπερδεύονται με τα Βραγκιανά του νομού Καρδίτσας. Ο δρόμος είναι κυρίως άσφαλτος και πότε-πότε διακόπτεται από χωματόδρομο. Το τοπίο από εδώ είναι πιο πράσινο και λίγο πιο ήμερο. Κάποια στιγμή, και ενώ είμαστε γύρω στα 1.400 μ., πάνω από τα Βραγγιανά, στο δρόμο, βλέπουμε μια πανέμορφη εκκλησία. Υπέθεσα πως θα ήταν Προφήτης Ηλίας, αλλά ήταν Αγιος Νικόλαος. Ακόμη, έμαθα πως ο Αϊ-Νικόλας δεν είναι μόνο προστάτης των θαλασσινών, αλλά των ταξιδευτών γενικώς. Μεγάλη η Χάρη Του!

 
Φεύγοντας, κάναμε μια παράκαμψη προς τα βόρεια πάλι, για να δούμε το Τροβάτο. Πανέμορφο το χωριό, που κάποτε έσφυζε από ζωή και χιλιάδες γιδοπρόβατα, και τώρα κατοικείται το χειμώνα από ένα μόνο άτομο. Μας έσφιξε την καρδιά το Τροβάτο. Πάλι προς τα πίσω, πάνω στην κοίτη του Αγραφιώτη, για το Τρίδενδρο και από εκεί για τα Επινιανά.Τα Βραγγιανά είναι ένας μεγάλος οικισμός, με πάρα πολύ πράσινο. Το χειμώνα έμαθα πως έχει μόνο 4 - 5 κατοίκους. Κάναμε μια στάση στο Καλύβι του Πασά, όπου φάγαμε εξαιρετικά. Εξαίσιες χορτόπιτες και γιαχνιστοί κολοκυθανθοί και βλίτα με κατσικίσιο βούτυρο από τα χέρια της κυρίας Παναγιώτας. Καθίσαμε αρκετή ώρα, χαζεύοντας το τοπίο.

Στάση στο καφενεδάκι του Τρίδενδρου για καφέ. Εδώ τα πράγματα είναι καλύτερα. Το χειμώνα μένουν καμιά εικοσαριά άνθρωποι. Βγαίνοντας από το Τρίδενδρο, υπάρχει ένας τεράστιος πλάτανος που λειτουργούσε σαν σπίτι για μια τριμελή οικογένεια. Λέγεται πως το δέντρο είναι 2.000 ετών.

Τα Επινιανά ή Επαινιανά ή Πηγγιανά είναι χτισμένα στα 1.100 μ. και ήταν, όπως τα υπόλοιπα, ένα παραδοσιακό κτηνοτροφικό χωριό. Σύμφωνα με μια εκδοχή, η παλιά του ονομασία δείχνει ότι εδώ, κατά την παλαιά εποχή της ακμής του, υπήρχε «κάτι καλό και κάτι παινεμένο». Αυτό που θα βρείτε σήμερα, πάντως, είναι λίγοι εξαιρετικά φιλόξενοι κάτοικοι, μια υπέροχη θέα στην κοιλάδα του Αγραφιώτη, έναν καλό ξενώνα μετά εστιατορίου-καφέ, μια όμορφη βυζαντινή βρύση στην είσοδο του χωριού και ένα από τα ωραιότερα φαράγγια της Ελλάδας, αυτό του Ασπρορέματος. Το τελευταίο έχει μήκος περίπου 6 χλμ. και θα χρειαστείτε περπάτημα δύο ωρών για να φτάσετε μέχρι το σημείο όπου έχει πέσει το μονοπάτι. Βέβαια, αν έχετε τον κατάλληλο εξοπλισμό και εμπειρία, μπορείτε να συνεχίσετε. Αν πάλι πάσχετε από υψοφοβία, ούτε που να διανοηθείτε να ξεκινήσετε. Το μονοπάτι είναι σκαλισμένο στο βράχο και το φαράγγι στα 300 - 350 μ. κάτω σας. Εντυπωσιακό!

*Ευχαριστούμε το δήμο και τον Δήμαρχο Αγράφων για τη φιλοξενία και ειδικότερα τον Αντιδήμαρχο κ. Θύμιο Μιχόπουλο!

ΠΩΣ ΠΑΜΕ

Με το Ι.Χ. μας ή, ακόμη καλύτερα, με 4x4. Θα διανύσουμε 378 χλμ. μέχρι τα Αγραφα μέσω Λαμίας - Καρπενησίου - Κερασοχωρίου.

ΦΑΓΗΤΟ

Στα Αγραφα, στο Νερόμυλο (Τ/22370-93.249, 6977-702.979) μπορείτε να φάτε πέστροφες, μαγειρευτά αλλά και καλά κρέατα. Στον ξενώνα της κυρα-Νίκης θα φάτε σπιτικά μαγειρευτά αλλά και κεμπάπ σούβλας. Στον ξενώνα Αγραφα, ψητά και πολύ καλό κοκορέτσι. Στα Βραγγιανά, στην Καλύβα του Πασά, θα απολαύσετε εξαίσια μαγειρευτά. Στα Επινιανά, στον ξενώνα Πανόραμα, για μαγειρευτά και μεζέδες.